Wiek poniemowlęcy obejmuje wczesne dzieciństwo, czyli okres pomiędzy 1 a 3 rokiem życia dziecka. Maluch ma większą koordynację ruchową, dostraja ruchy do wielkości
i kształtu przedmiotów, naśladując zachowania innych. Dziecko ma ogromne zapotrzebowanie na ruch tzw. głód ruchu i wrażeń. I chociaż nie potrafi jeszcze długo skupić uwagi, którą przeskakuje z jednej czynności na drugą, interesuje go wszystko.

Zmienia się wygląd dziecka – zmniejsza się ilość tkanki tłuszczowej, stopa się wysklepia
i pojawia się pełne uzębienie mleczne (20 zębów). Sylwetka się wyszczupla i staje się sprawniejsza, przez co dziecko kształtuje swoją motorykę i mowę, stając się bardziej niezależne, samodzielne i ciekawe świata. Dziecko przechodzi z pokarmów ciekłych
i półstałych na stałe oraz świadomie załatwia swoje potrzeby fizjologiczne. W tym okresie występują częstsze zachorowania na choroby zakaźne oraz jest większe ryzyko zatruć i nieszczęśliwych wypadków związanych ze wzmożoną aktywnością dziecka.

Rozwój psychomotoryczny:

• Sylwetka się wyszczupla.
• Postawa stojąca jest w pełni ukształtowana.
• Pojawia się pełne uzębienie mleczne.
• Pojawia się chód automatyczny.

Aktywność motoryczna:

• 13/14 miesiąc – kroki dziecka są krótkie i nieregularne, występuje brak automatyzacji i koordynacji ruchowej, ręce są rozstawione na boki, aby utrzymać równowagę.
• 15 miesiąc – samodzielnie chodzi, rzadko upada, wchodzi po schodach na czworakach.
• 18 miesiąc – wchodzi po schodach z pomocą osoby dorosłej, ciągnie zabawki na sznurku.
• 25-30 miesiąc – wchodzi po schodach bez poręczy, skacze, biega.
• 36 miesiąc – jeździ na 3-kołowym rowerku, staje na palcach.

Manipulacja przedmiotami. Dziecko w wieku poniemowlęcym uczy się posługiwać przedmiotami codziennego użytku naśladując osoby dorosłe:

• 2 rok – posługuje się łyżką i ołówkiem.
• 3 rok – potrafi przenieść szklankę pełną płynu, myje twarz i ręce, wyciera je
  w ręcznik.

Osobowość
Pierwszym przejawem poczucia własnego „ja” jest umiejętność rozpoznania siebie w lustrze, nabywana między 15 a 24 miesiącem. Bardzo ważnym źródłem wiedzy o sobie są opinie innych osób. Dziecko uniezależnia się od rodziców. Ujawnia się temperament malucha, który jest związany z typem układu nerwowego. Jego cechy nadają dziecku indywidualny odcień
w życiu uczuciowym i reakcjom wobec otoczenia.

 

Rodzaje zabaw:

• Manipulacyjne – polegają na swobodnych działaniach dziecka na przedmiocie wywołującym przyjazne doznania, np. potrząsanie grzechotką, wkładanie klocków do pojemnika.
• Konstrukcyjne – polegają na dążeniach dziecka do wytworzenia rezultatu swoich działań, np. wieża z klocków, zamek z piasku. Bardziej niż rezultatem dziecko jest zainteresowane samą czynnością tworzenia.
• Symboliczne – są podstawą zabaw tematycznych. Zabawa w udawanie jest dowodem prawidłowego rozwoju dziecięcego umysłu. Dzieci odgrywają sytuacje na niby i rozumieją kiedy udają inni. Udawaną treść traktują niezależnie od rzeczywistych właściwości przedmiotu. Umiejętność ta rozwija się między 18 a 24 miesiącem.

Wrażenia i spostrzeżenia

Dzięki dotykowi dziecko poznaje nie tylko całość, ale wyróżnia części przedmiotu. Wpływ na rozwój spostrzeżeń ma mowa, zwłaszcza bierne i czynne przyswajanie słów określających nazwy przedmiotów, ich cechy i właściwości. Dzięki słowu dziecko łączy przedmioty
w klasy, wskazuje ich użyteczność. Dokonuje porównań i wyodrębnia różnice między przedmiotami. Wiek poniemowlęcy to okres fascynacji symbolami. W wieku 12 miesięcy dziecko rozumie niektóre symbole, opanowuje kilka wyrazów. Dziecko bardzo szybko przyswaja zasady gramatyki i posługuje się nimi. Do końca 3 roku opanowuje język
w stopniu elementarnym. Porozumiewa się w codziennych sprawach, rozumie proste historie, opowiada o zdarzeniach, których było uczestnikiem. Rozumie i potrafi posługiwać się systemami symboli, np. rysunkiem, muzyką, gestami i cyframi.

Uwaga i pamięć

Oba systemy są mimowolne i działają na zasadzie odruchowej reakcji na bodźce. Uwaga dziecka jest krótkotrwała, mało podzielna, spontaniczna i przerzutna. Jej skupianie uwagi zależy od bodźca i łatwo ulega rozproszeniu. W 3 roku dziecko potrafi skupić się w trakcie zabawy od 20 do 30 min. Jednak dziecko zapamiętuje szybko i trwale. To co zwróciło jego uwagę, zostaje utrwalone bez udziału woli. Kształtuje się postawa uczuciowa – dziecko zapamiętuje i potrafi przechowywać w pamięci przez długi czas przyjemne i przykre zdarzenia. Z wiekiem wzrasta pojemność i trwałość pamięci.

Wyobraźnia
O aktywności wyobraźni świadczy intensywny rozwój zabawy. Jest ona ściśle związana ze spostrzeżeniami. Dziecko w zabawach tematycznych odtwarza to, co widziało, a później tworzy zmienione sytuacje. Wyobrażenia są silnie związane z przeżytymi doznaniami.

Myślenie
W wieku 18 miesięcy jest połączone z działaniem. Natomiast w wieku 2 lat jest połączone
z rozwojem mowy, wyrażającej myśli. Pojawia się myślenie konkretno-obrazowe. Dziecko nabywa wiedzy o stanach mentalnych. Potrafi myśleć o przedmiotach ukrytych, nieobecnych, wyobrażonych i możliwych sytuacjach. Wspomina przeszłość, planuje przyszłość.

 

Mowa:

• Słowa określają konkretne przedmioty, które dziecko zna. Nadaje przedmiotom własne nazwy. Proces opanowania mowy zależy od wrodzonych mechanizmów, kontekstu sytuacyjnego, środowiska i docierającego materiału językowego.
• Dziecko w wieku 2 lat posługuje się słowami nieprecyzyjnie, używa wyrazów dźwiękonaśladowczych i tworzy zlepki wyrazów. Do końca 2 roku dziecko przyswaja sobie biernie ok. 300 słów.
• Pojawiają się 2 rodzaje mowy: mowa sytuacyjna – związana jest z aktywnością dziecka. Jej znaczenie zależy od kontekstu sytuacyjnego oraz mowa telegraficzna – dziecko łączy wyrazy w zdania 3-4 wyrazowe. W wieku 3 lat wymawia 1000-1500 wyrazów, ich znaczenia są precyzyjnie zdefiniowane, nie popełnia błędów fonetycznych.
• Przed 3 rokiem, w rozwoju mowy występują różnice między płciami, czego efektem jest budowanie dłuższych zdań i wypowiedzi przez dziewczynki.

Rozwój emocjonalno-społeczny:

• W wieku 2 lat dziecko lubi przebywać z osobami dorosłymi, które budzą w nim pozytywne emocje. Uczestniczy w wykonywaniu prac domowych. Rozumie pragnienia własne i innych. O swoich potrzebach mówi wprost.
• W wieku 3 lat dziecko mówi o potrzebach własnych i innych, o swoich emocjach, rozumie emocje innych. Te umiejętności pomagają nawiązywać kontakty ze społeczeństwem i dzielić się doświadczeniem. Emocje wieku poniemowlącego są skrajne, gwałtowne, związane z potrzebami biologicznymi i ciekawością. Przed ukończeniem 3 roku dziecko doznaje emocji złożonych, np. zazdrości, dumy, wstydu, zakłopotania, co ma to związek z poczuciem własnej tożsamości. Doznawanie nowych emocji jest związane z osiąganiem wyższego poziomu rozwoju poznawczego. Dziecko zaczepia inne dzieci nawiązując kontakt wzrokowy lub wykonując jakąś czynność i bawi się samotnie.

Karolina Nachyła

pedagog terapeuta

 

1. Bee, Psychologia rozwoju człowieka.
   B. Harwas-Napierała, J. Trempała, Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia
   człowieka.